Demir Eksikliği
Demir eksikliğini bilmeyen ya da duyman kalmadığını düşünüyorum. Demir eksikliği artık yaş gözetmeksizin birçok insanda görülmektedir. Demir eksikliği olanlarda bariz belirti yorgunluk ve üşümedir. Cilt rengindeki solukluk, el ve ayaklardaki soğukluk en baş belirtilerinden sayılmaktadır. Demir eksikliği olan insanlar biraz yürüdüklerinde bile yorulup koltuk veya sandalyeye oturmaya ihtiyacı duymaktadırlar. Çünkü yürüdüklerinde veya bir yokuş çıktıklarında nefes nefese kalırlar.
Demir eksikliği tam tanımıyla, kandaki kırmızı kan hücrelerinin yapısında oksijenin taşınması ve bu hücrelerin kırmızı olmasını sağlayan hemoglobin miktarının azalmasıdır. Bunun etkisiyle de el ve ayak uyuşmasının sebepleri diyabet, kalp-damar hastalıkları olabileceği gibi demir eksikliğine bağlı kansızlık da olabilmektedir. Hepsi ciddi problemler olduğundan mutlaka sebebinin araştırılması, demir eksikliği varsa bu sorunun giderilmesi gerekmektedir. Sadece birkaç belirtiyi de kendinizde görüp teşhisi kendi başınıza koymamalısınız. Her şeyin farklı bir sebebi de olabilir. Kendiniz karar verip ilaç kullanmamalı veya ona göre beslenmemelisiniz. İyi olayım derken tam tersi şeylere de sebep olabilirsiniz.
Demir eksikliğine bağlı kansızlık bazı durumlarda belirti göstermeyebilir. Demir eksikliği rutin sağlık kontrollerinde yapılan kan tahlillerinde teşhis edilebilir. Demir eksikliği, öncelikle mide ve bağırsak kanseri olmak üzere pek çok önemli hastalığın da belirtisi olabilmektedir. Zamanında teşhis ve tedavi edilmez ise ileride daha ciddi durumlar ile karşılaşabilirsiniz.
Demir eksikliğinin belirtileri arasında olan cilt solgunluğu, vücutta güçsüzlük, yorgunluk, konsantrasyon bozukluğu, baş ağrısı, ellerde ve ayaklarda uyuşma, sinirlilik hali, kulakların uğuldaması, dudaklarda çatlaklar ve ağız kenarında yaralar, tırnakların çabuk kırılması, saçlarda dökülme sayılabilir. Demir eksikliğinin ileri derece olduğunu anlamak için de çarpıntı, toprak veya buz yeme, yavaşlayan tiroit fonksiyonları ve huzursuz bacak sendromu gibi durumlarla anlaşılabilmektedir. Çocuklarda demir eksikliği belirtilerinde ise yürüme, oturma, konuşmasında gecikme, öğrenmede güçlük ortaya çıkabilmektedir. Bu gibi belirtiler gördüğünüzde mutlaka bir doktora başvurmalı ve gerekli testlerinizi yaptırmalısınız.
Sürekli doktora gözükmeyi lüks olarak görmemelisiniz. Ya da siz hastalık hastası değilsiniz. Sadece önleminizi alıyorsunuz ve düzenli kontrolünüzü yaptırıyorsunuz. Bunun dışında demir eksikliğinin bahsettiğimiz gibi birçok nedeni bulunmaktadır. Gelelim bunlar dışındaki nedenlerine… Kansızlık, demir, folik asit ve B 12 vitamini eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkar ve tedavi edilmediğinde büyük sorunlara neden olabilmektedir. Demir eksikliğinin nedenlerinden biri olan demirin yetersiz alımı, yanlış diyet programları nedeniyle yetersiz kalabilir. Bu nedende bağışıklık sistemleri çökebilir. O raddeye gelmeden kendinize ve yediklerinize dikkat etmeniz gerekmektedir. Aslında yemeniz gereken şeyleri yemeyip telafi etmek amaçlı aynı faydayı başka bir yiyecekten alamadığınızda üzerinizdeki olumsuz etkiyi hissetmeniz uzun sürmeyecektir.
Yetişkinlerde demir eksikliğinin en belirgin sebepleri ise çay ve kahve tüketiminin fazla olması, etin kavrularak ya da fırında fazla pişirilmesi ile sosis, salam gibi işlenmiş besinlerin sık tüketilmesidir diyebiliriz. Bazen de demir alabileceğimiz bir yiyeceği başka bir yiyecek ile karıştırıp etkisini kaybetmesine sebep olabiliyoruz. Bazı kişilerde de demir bağırsak tarafından yeterince emilemez. Bu da demir eksikliğine neden olan bir başka nedendir. Bildiklerimiz dışında dikkat edilmesi gereken o kadar ayrıntı vardır ki bunları sadece bir yokuş çıktığınız da yorulduğunuz için ‘ben kansızım’, ‘bende demir eksikliği var’ gibi değerlendirmek oldukça yanlıştır. En iyisi bir doktora görünmektir ve daha sonra sonuçlarınıza göre tedavi olmaktır. Kullanacağınız ilaçların yanında, nasıl beslenmeniz gerektiği hakkında da yeterince donanımlı olmalısınız. Size özel bir liste yaparak ihtiyacınız olan gıdalarla beslenmelisiniz. Tabii aynı zamanda da kilonuza dikkat ederek!
Peki demir eksikliği için neler tüketmeliyiz? Neler tüketirsek bu demir eksikliğini önleyebiliriz? Ya da tedavi sürecinde neler tüketilmeli? İşte bu sorularınızın tüm cevapları burada! Öncelikle demir eksikliğinden korunmak için kayısı, kuru baklagiller, taze sebze ve meyve bolca tüketilmelidir. Demir eksikliğinde ne yenmeli konusunda yapılabilecek en doğru davranışlardan biri de C vitaminini sık tüketmektir. Çünkü C vitamini demirin bağırsaklardan emilimini artırır.
Neler C vitamini içerir şöyle bir incelersek, portakal, greyfurt, mandalina, limon, kivi, kavun, çilek, yaban mersini, maydanoz, taze rezene, yeşil biber, kırmızı biber, kuşburnu, kırmızı lahana, tere, roka, karnabahar, papaya, brokoli, taze fasulye, tatlı patates, bezelye, soğan diyebiliriz. Asıl soru demir eksikliğinde ne yenmemeli?’dir. Buna da cevap olarak kafeinli içecekler, süt ve kepek demir emilimini azalttığı için sık tüketilmemelidir diyebiliriz. Ayrıca B 12 vitamini alımı da demir eksikliğinde oldukça önemlidir. Çünkü B 12 kırmızı kan hücrelerinin kemik iliğinde üretilmesini sağlar ve kansızlığa yol açabilir.
Demirin bağırsaktan emilimini artırmak için, C vitamini demirin emilimini artırır. Bu nedenle yumurtayı portakal suyu veya domatesle, köftenin yeşil salata ile tüketilmesi demirim emilimin artırmak açısından önemlidir. Mayalı ekmekteki demir mayasız ekmeğe göre daha çok emilmektedir. İyi pişmemiş kuru baklagiller ya da kepek ekmeği demirin emilimin azaltır.
Posalı gıdalarla beslenme demirin emilimini azaltır. Gıdaları saklamakta kullandığımız araç gereçler, alüminyum, paslanmaz çelik ve teneke de demirin emilimin azaltır. Haftada 3-4 kez yağsız kırmızı et, tavuk ve hindi eti tüketmelisiniz. Sebze yemeklerini yumurta, kıyma ve tavuk ile hazırlamalısınız. Kırmızı et ve beyaz et tüketilen öğünlerde demir emilimini artırdığı için yemeklerle birlikte sebzeleri ve salataları tercih etmelisiniz. Yemeklerden 45 dakika önce, sonra ve yemeklerde çay, kahve içmemeye özen göstermelisiniz. Bu bilgilere artık sahip olduğunuza göre beslenmenize daha çok özeneceğinizi düşünüyorum.
Demir eksikliği tedavisinde doğru ve zamanında teşhis çok önemlidir. Bu süreci bir çember gibi düşünebilirsiniz. Her anı ayrı bir sırayla takip edilmeli ve doğru bir şekilde tedavi edilmelidir. Yine bu şekilde tedaviye yanıt verebilmek için kendimize kat kat dikkat etmeliyiz. Doğru teşhis için hastanın şikayetleri ve demir eksikliği belirtilerinin nasıl ilerlediği konusu çok iyi bilinmelidir.
Değerlendirme sırasında özellikle hastanın daha önce yaşadığı önemli sağlık sorunları, aile öyküsü, kullanmış olduğu ilaçlar ve mevcut hastalıkları da ele alınmaktadır. Gerekli tetkikler ile demir eksikliğine bağlı aneminin neden oluştuğu belirlenmektedir. Demir eksikliği tedavisinde aneminin türüne göre kemik iliği naklinden, kan veremeye kadar pek çok yöntem bulunmaktadır. Tedavinin en etkili kısmında demir eksikliğine neden olan etkenin tedavi edilmesi yer almaktadır. Asıl kilit noktası bulunduğunda ve tedaviye doğru yerden başlandığında daha hızlı sonuç alabilirsiniz.
